Sunday, November 25, 2018

Βαρουφακιάδας ανάγνωσμα

Με πολύ ενδιαφέρον και καθυστέρηση έξι μηνών από τον Μάιο του 2018 που δημοσιεύτηκε διάβασα το Adults in the Room (Ενήλικες στο δωμάτιο) του Γιάνη Βαρουφάκη. (Η ρήση σχετίζεται με σχόλιο της Christine Lagarde αναφερόμενη στην ανάγκη ύπαρξης ενηλίκων στο δωμάτιο ικανών να διαχειριστούν την επίλυση μιας κρίσιμης κατάστασης.)

Ενδιαφέρον γιατί για μεγάλο διάστημα προσπαθούσαμε να αποκρυπτογραφήσουμε τί στο καλό συνέβαινε με την περίφημη διαπραγμάτευση μεταξύ κυβέρνησης του ΖΥΡΙΣΑ και τρόικας το δραματικό πρώτο εξάμηνο του 2015. Ποια ήταν αυτή η μαγική λύση που είχε υποσχεθεί ο ΣΥΡΙΖΑ που θα έβγαζε την χώρα από τα μνημόνια;

Το εκπληκτικό είναι ότι ο Βαρουφάκης είναι εξαιρετικά λεπτομερής στην αφήγηση των γεγονότων. Και αυτό ήταν δυνατό γιατί προφανώς ηχογραφούσε όλες τις συνομιλίες του, χωρίς την έγκριση των συνομιλητών του. Σε κάποιο σημείο το παραδέχεται μάλιστα. Και είναι τέτοια η ταύτιση της περιγραφής με τα αυτά που είδαμε να συμβαίνουν σαν εξωτερικοί παρατηρητές που είναι πολύ πιθανό να είναι περιγράφουν την αλήθεια. Μια αλήθεια ωραιοποιημένη (και ηρωο-ποιημένη) σε κάποιο βαθμό, αφού ο Βαρουφάκης ουσιαστικά παρουσιάζει τον εαυτό σαν μοναχικό σταυροφόρο, με τον κεντρικό κορμό του ΖΥΡΙΖΑ να τον σαμποτάρει, όμως παρόλα αυτά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σχεδόν πλήρης. Είναι σαν να σου δίνουν το λυσάρι σε κάποιο δύσκολο διαγώνισμα.

Σκοπός μου δεν είναι να επαναλάβω τα γραφόμενα του βιβλίου, άλλωστε συστήνω ανεπιφύλακτα να το διαβάσετε για να αποκτήσετε ιδία γνώση και γνώμη. Αυτό που θέλω να κάνω είναι να γράψω τις δικές μου παρατηρήσεις και συμπεράσματα, σε τυχαία σειρά:

Τα ουσιαστικά

  1. Ο Βαρουφάκης ήταν απόλυτα σωστός στην διάγνωση των αιτίων της κρίσης. Αλλά ταυτόχρονα ήταν απόλυτα αφελής στην δυνατότητα της Ελλάδας να εκβιάσει μία ριζικά καλύτερη λύση.
  2. Η μοναδική (μάλλον) ευκαιρία που είχε η χώρα να κουρέψει ένα μεγάλος μέρος του χρέους (και φυσικά να χρεοκοπήσει) χάθηκε το 2010. Ένα πολύ μεγάλο μέρος του χρέους τότε βάρυνε Γερμανικές (27.8 δις) και Γαλλικές (63.6 δις) τράπεζες και το bail-out του πρώτου προγράμματος είχε ακριβώς σκοπό να τις σώσει. Σε εκείνη την φάση θα μπορούσαμε να διαπραγματευτούμε κάτι καλύτερο (ή να χρεοκοπήσουμε κανονικά) γιατί ακριβώς θα παίρναμε μαζί μας το μισό ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Αλλά φυσικά, ήμασταν παντελώς ανέτοιμοι χωρίς πλάνο Α αλλά ούτε πλάνο Β. Απλά κάναμε ότι μας είπαν.
  3. Μετά το πρώτο και το δεύτερο πρόγραμμα (δηλαδή μνημόνιο) το Ελληνικό πρόβλημα είχε ουσιαστικά απομονωθεί και οι Γερμανικές και Γαλλικές τράπεζες είχαν ξεφορτώσει το Ελληνικό τοξικό χρέος. Οι δυνατότητες μας να εκβιάσουμε οτιδήποτε ήταν εξαιρετικά περιορισμένες έως ανύπαρκτες.
  4. Το περίφημο αναχαιτιστικό όπλο (deterrent) του Βαρουφάκη ήταν το κούρεμα ή καθυστερημένη πληρωμή των ομολόγων κάτω από Ελληνικό δίκαιο που κατείχε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (περίπου 30 δις). Η θεωρία έλεγε ότι αυτό θα άφηνε έκθετο τον Draghi έναντι της Bundesbank που τον είχε πάει στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο για αγορά επισφαλών ομολόγων από τα οποία μπορεί να έχανε η Ευρωζώνη, κάτι που απαγορευόταν από το καταστατικό της ΕΚΤ, και με την σειρά του (μάλλον) θα ακύρωνε το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE) που ήταν μόλις να αρχίσει. Σημειωτέον ότι το δικαστήριο έγινε το 2014 και το κέρδισε ο Ντράγκι.
  5. Η απειλή κουρέματος των Ευρωπαϊκών ομολόγων της ΕΚΤ στην πράξη δεν τρόμαξε κανένα. Οι τροϊκανοί σε καμία περίπτωση δεν έδειξαν αδυναμία και ειδικά ο Σόϊμπλε όχι μόνο δεν έκανε πίσω αλλά πρότεινε και την (προσωρινή υποτίθεται) έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη οραματιζόμενος έναν ισχυρότερο Ευρωπαϊκό πυρήνα χωρίς κάποιες προβληματικές χώρες.
  6. Στις διάφορες διαπραγματεύσεις η Ελλάδα με την επιθετική της συμπεριφορά κατάφερε να απομονωθεί σχεδόν πλήρως. Πέρα από την Γερμανία και τους δορυφόρους της, απέναντί μας βρέθηκαν και όλες οι χώρες που ήταν σε πρόγραμμα, γιατί πολύ απλά κανένας δεν θα υποστήριζε ένα καλύτερο πρόγραμμα για τον άλλον από αυτό που είχε κατάφερε να διαπραγματευτεί για τον ίδιον.
  7. Το μόνο αντικείμενο διαπραγμάτευσης από την πλευρά της τρόικας ήταν το μείγμα μέτρων του μνημονίου και όχι οι στόχοι του. Τα ίδια νούμερα έπρεπε να βγουν με άλλο τρόπο. Η επιλογή του ακριβή συνδυασμού μέτρων ήταν πάντα στην διακριτική ευχέρεια της κυβέρνησης, με την έγκριση της τρόικας.
  8. Σε όλη την μακρόχρονη διάρκεια διαπραγμάτευσης ο χρόνος ουσιαστικά κυλούσε εναντίων μας. Οι Ευρωπαίοι το μόνο που χρειαζόταν να κάνουν ήταν να περιμένουν.
 

Τα Παραλειπόμενα

  1. Επαναλαμβάνεται συνεχώς ότι ο Ντράγκι έκλεισε τις τράπεζες, προφανώς για να μετατεθεί η ευθύνη. Είναι σαν να σου δίνουν ένα κόκκινο κουμπί και σου λένε ότι αν το πατήσεις θα ανατιναχτεί ο τοίχος απέναντι, και εσύ το πατάς και μετά κατηγορείς το κουμπί ότι φταίει!
  2. Σε μία διαπραγμάτευση δεν μπορείς να βγαίνεις και να εκθέτεις τους ανθρώπους απέναντί σου, ή να αποκαλύπτεις/διαρρέεις το περιεχόμενο της συνομιλίας. Απλά καταστρέφεις την διαπραγμάτευση και δεν σε εμπιστεύεται κανείς.
  3. O Μακρόν και το ΔΝΤ πιθανά ήταν οι καλύτεροι σύμμαχοι της Ελλάδας. Ο Γιούνκερ παρόλο που ήταν συμπαθής δεν τον άκουγε κανένας. Η Μέρκελ ήταν ο απόλυτος άρχων που φυσικά έκανε τον Τσίπρα ό,τι ήθελε.
  4. Η αριστερή πλευρά του ΖΥΡΙΖΑ (Λαφαζάνης, κτλ) πάντα ήθελε το Grexit και ακολούθησε τον ΖΥΡΙΖΑ με μοναδικό σκοπό ότι είτε αυτός θα ήταν ο τελικός προορισμός ή κάποιο κούρεμα χρέους, το οποίο ήταν από τις βασικές υποσχέσεις του Βαρουφάκη.
  5. Ο Σόϊμπλε εγκατέλειψε την υποστήριξή του στον Σαμαρά τον Ιούνιο του '14 γιατί είχε υποστεί φθορά και καθυστερούσε τις μεταρρυθμίσεις. Ο Σαμαράς ακολούθως έκανε στροφή προς το λαϊκότερο και φυσικά έχασε τις επόμενες εκλογές εφόσον ο ΣΥΡΙΖΑ δεν συναίνεσε στην εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας.
  6. Το περίφημο πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης το οποίο είχε επιβλέψει ο Δραγασάκης με τον Τσακαλώτο ήταν μία απόλυτη εκλογική φούσκα. Ο Παππάς παραδέχεται ότι ήταν  ένας τρόπος να κινητοποιήσουν (μετάφραση: κοροϊδέψουμε) τον κόσμο και το πραγματικό πρόγραμμα θα είναι άλλο. Ο Βαρουφάκης το περιγράφει δε σαν Τερατούργημα (σελ 90) ενάντια σε αυτό που ήθελε να διαπραγματευτεί και να υλοποιήσει.
  7. Το περίφημο παράλληλο σύστημα πληρωμών, ήταν βασισμένο στην ιδέα ότι το κράτος πληρώνει τις υποχρεώσεις του με ένα νέο ηλεκτρονικό (αποκλειστικά) νόμισμα (ή υποσχετική/IOU) πιστώνοντας μονάδες στο ΑΦΜ μίας επιχείρησης, υπαλλήλου, συνταξιούχου, κτλ. Αυτός με την σειρά του μπορεί να πληρώσει υποχρεώσεις του προς το κράτος ή κάποιον άλλον (που το αποδέχεται βέβαια) εντός της χώρας. Φυσικά κάτι τέτοιο αντιτίθεται στους κανόνες της Ευρωζώνης όπου αποκλειστική ευθύνη δημιουργίας ρευστότητας έχει η ΕΚΤ και τα παρακλάδια της (οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες), και δημιουργεί ένα ντε-φάκτο υποτιμημένο εικονικό νόμισμα για εσωτερική χρήση.
  8. Για κάποιο λόγο θεωρούσαν ότι το παράλληλο σύστημα πληρωμών δεν συνιστούσε Grexit. Στην πραγματικότητα ήταν σαν να λέμε μισό Grexit, αφού η ενεργοποίηση του πάλι θα προκαλούσε bank-run και capital controls.
  9. Η συνολική πρόταση του Βαρουφάκη δεν ήταν καθόλου κακή. Απλά η πιθανότητα να συμφωνήσουν με αυτήν οι δανειστές ήταν κοντά στο μηδέν.
  10. Υπήρχε και ένα πλάνο Ζ, αλλά αυτό προέρχονταν από την ΕΚΤ - το πλάνο απόσπασης της Ελλάδας από την Ευρωζώνη με το ελάχιστο κόστος για τις υπόλοιπες χώρες.
  11. Ο Βαρουφάκης, κατά τα λεγόμενά του, είχε σκεφτεί τουλάχιστο 7 φορές να παραιτηθεί με τα αντίστοιχα σημειώματα παραίτησης έτοιμα.
  12. Κατά την διάρκεια των λεγόμενων "πολεμικών συμβουλίων" των κεντρικών στελεχών της Κυβέρνησης που μετείχαν στις διαπραγματεύσεις, από και ένα σημείο και έπειτα δεν είχαν να κάνουν με στρατηγική και τον πραγματικό αντίκτυπο των μέτρων, αλλά με την επιβίωση του ΣΥΡΙΖΑ στις επόμενες εκλογές (σελ 322).
  13. Η στρατηγική του Τσίπρα άλλαζε τόσο συχνά, φανερώνοντας ότι πολύ απλά δεν υπήρχε στρατηγική ή αλλιώς πάμε και βλέπουμε. Την μια στιγμή στέλνει τον Βαρουφάκη πασχαλιάτικα στην Αμερική να ανακοινώσει ότι θα κάνουμε default στο χρέος του IMF, και με το που προσγειώνεται ο Βαρουφάκης του ζητάει να ακυρώσει το πλάνο.
  14. Κατά τον Βαρουφάκη, η πρώτη καλύτερη επιλογή ήταν το βελτιωμένο του πρόγραμμα,  δεύτερη το Grexit, και τρίτη η υπάρχουσα κατάσταση (μνημόνιο 2). Με το τέλος της Βαρουφακιάδας καταλήξαμε στην 4η χειρότερη επιλογή: 3ο Μνημόνιο, χειρότερο από το 2ο.
  15. Πολλές φορές προς το τέλος της διαπραγμάτευσης ο Βαρουφάκης πρότεινε στον Τσίπρα ότι εφόσον δεν ακολουθούν μέχρι τέλους το πλάνο του εκβιασμού και της ρήξης, είναι προτιμότερο να παραιτηθούν σαν κυβέρνηση. Φυσικά και ο μόνος που παραιτήθηκε ήταν ο ίδιος ο Βαρουφάκης.
  16. Όταν έφτασε η ώρα για το κλείσιμο των τραπεζών, ο Βαρουφάκης θέλοντας να αποποιηθεί την ευθύνη της υπογραφής των capital controls πρότεινε την φαεινή ιδέα να αφήσει τις τράπεζες να ανοίξουν και με το επερχόμενο bank-run να μείνουν πολύ γρήγορα χωρίς χρήματα και να αναγκαστούν οι διευθυντές τους να τις κλείσουν, καθώς τα στελέχη της κυβέρνησης θα διαδηλώνουν από έξω από τις τράπεζες για το κλείσιμο των τραπεζών κατηγορώντας την τρόικα! (σελ 449)
  17. Φλαμπουράρης και Τσίπρας είπαν του Λαφαζάνη ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα 16 δις ρευστό της ΤτΕ σε περίπτωση ανάγκης. Ο Βαρουφάκης τους εξήγησε ότι αυτό θα ήταν παράνομο και η μόνη χρήση αυτών των χρημάτων σε περίπτωση Grexit θα ήταν να τα μαρκάρουν/ακυρώσουν και να τα χρησιμοποιήσουν σαν την βάση για το διάδοχο νόμισμα (λόγω απουσίας εναλλακτικού νομίσματος), πληρώνοντας πίσω στην ΕΚΤ την αξία εκτύπωσης τους. Αργότερα κυκλοφόρησε το νέο ότι ο Λαφαζάνης ήταν έτοιμος να μπουκάρει στην Τράπεζα της Ελλάδας, ενώ στην πραγματικότητα ήταν ο Φλαμπουράρης με τον Τσίπρα που το σκεφτόντουσαν (σελ. 456).
  18. Όταν βγήκε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ο Τσίπρας είπες στον Βαρουφάκη: "τα θαλασσώσαμε/μπλέξαμε". (σελ 447)
  19. Ο Τσίπρας παραδέχεται ότι δίνει στην τρόικα περισσότερα από τον Σαμαρά και παρόλα αυτά τον κυνηγάνε για να τον ρίξουν από την εξουσία. Αλλά με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος τώρα δεν μπορούν να τον ακουμπήσουν (σελ. 469).

Συμπέρασμα

Το βασικό λάθος της Ελληνικής κρίσης είναι ότι ποτέ δεν έγινε μία σοβαρή κουβέντα για τα αίτιά της, τους πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης της και τις συνέπειές τους. Όπως σε έναν ασθενή οφείλουμε να εξηγήσουμε ακριβώς την ασθένεια του, τους πιθανούς τρόπους θεραπείας και τις παρενέργειές τους, ώστε ο ίδιος με την βοήθεια του ειδικού να επιλέξει πώς θα πορευτεί. Έτσι λοιπόν δεν έγινε ποτέ μία σοβαρή συζήτηση για το τί σημαίνει Grexit.

Το θέμα είναι ότι μία τέτοια κουβέντα απλά δεν μπορεί να γίνει με ανοιχτές τράπεζες. Γιατί μία από τις προφανέστερες συνέπειες του Grexit είναι η αλλαγή και η υποτίμηση του νομίσματος. Οπότε με το που ξεκινά η κουβέντα γίνεται bank-run και οι τράπεζες αδειάζουν από ρευστό. Άρα πρώτα κλείνεις τις τράπεζες, μετά εξηγείς τις επιλογές και τις συνέπειές τους και στο τέλος ζητάς από τον κόσμο με δημοψήφισμα να αποφασίσει τί θέλει.

Στην Ελλάδα το δημοψήφισμα έγινε ακριβώς την λάθος στιγμή, όταν η χώρα ήταν ήδη πεσμένη στο καναβάτσο, τοποθετώντας ένα τελείως άσχετο ερώτημα του στυλ: σας αρέσει το 3ο μνημόνιο ή όχι; Χωρίς καμία συγκεκριμένη απάντηση για το τί συνέπειες έχουν οι δύο επιλογές.

Όπως ομολόγησε και ο Δραγασάκης (σύμφωνα με το βιβλίο) το δημοψήφισμα ήταν ουσιαστικά μία "έξοδος κινδύνου" για την κυβέρνηση. Μία απέλπιδα προσπάθεια για να δικαιολογήσουν την επερχόμενη κωλοτούμπα έχοντας την προσδοκία ότι ο κόσμος θα φοβηθεί και θα ψηφίσει υπέρ του Ναι. Όταν λοιπόν κέρδισε το Όχι με 61% απλά τα έχασαν και έκαναν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ψήφισε ο κόσμος. Υπέγραψαν μία κάκιστη συμφωνία κάτω από τις χειρότερες συνθήκες. Για τον απλό λόγο ότι δεν είχαν καμία νομιμοποίηση από τον κόσμο για ένα άτακτο Grexit.

Μέρες πριν το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου ο Βαρουφάκης παρουσιάζει στον Τσίπρα την τελική μορφή του πλάνου Χ επιστροφής στην δραχμή (Grexit). Ο Τσίπρας το βλέπει και χλομιάζει. Ρωτάει τον Βαρουφάκη πια είναι η πιθανότητα να πετύχουν μία καλύτερη συμφωνία αν ενεργοποιήσουν το πλάνο για παράλληλο σύστημα πληρωμών. Ο Βαρουφάκης του λέει 100% αν οι Ευρωπαίοι σκεφτούν λογικά - αλλά επειδή δεν ξέρω αν θα σκεφτούν λογικά θα έλεγα 50/50%. Με λίγα λόγια ο Βαρουφάκης ομολογεί ότι δεν έχει ιδέα για το αποτέλεσμα. Ένα νέο Γουδί και/ή πραξικόπημα - ο διαρκής φόβος του Τσίπρα (σελίδα 469) - ίσως να μην ήταν μακρυά. Οπότε ήρθε η συνθηκολόγηση και υπέγραψαν τα πάντα.

Στην πραγματικότητα μάλλον ποτέ δεν πίστεψαν τον Βαρουφάκη, αλλά τον χρησιμοποίησαν για να πουλήσουν το παραμύθι ενός άλλου δρόμου και για να συσπειρώσουν γύρω από τον ΖΥΡΙΖΑ τις δυνάμεις που ήθελαν ένα Grexit. Γιατί ήδη από τον Μάρτιο του '15 τον υπονόμευαν συστηματικά μέσα από το ίδιο το κόμμα, ενώ το ένα και μοναδικό πλάνο που υποτίθεται ότι είχαν (του Βαρουφάκη) ουσιαστικά δεν το εφάρμοσαν.

Προσωπικά πιστεύω ότι η μόνη ρεαλιστική λύση θα ήταν τα capital controls λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας, διαπραγμάτευση με την τρόικα με ταυτόχρονο διάλογο με την κοινωνία για τις συνέπειες του Grexit - και δημοψήφισμα αμέσως μετά. Αυτός θα ήταν ο μόνος τρόπος να μπορέσεις να εκβιάσεις μία καλύτερη συμφωνία με την πλήρη υποστήριξη της κοινωνίας. Αλλά πώς θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό την στιγμή που είχαν τάξει λαγούς με πετραχήλια και σκίσιμο μνημονίων χωρίς συνέπειες; Οπότε έπρεπε να σύρουν την χώρα σε μία καταδικασμένη από την αρχή διαπραγμάτευση για να δείξουν ότι κάτι κάνουν.

Έτσι χάσαμε έξι με εννέα μήνες "διαπραγμάτευσης" και άλλα 2-3 χρόνια οικονομικής στασιμότητας, διακόψαμε μία ανάκαμψη που μόλις είχε αρχίσει δειλά να ξεκινά, πήραμε 14 δις μέτρα και χρεωθήκαμε καμιά 40-100 δις παραπάνω (ανάλογα με το πώς τα μετράς) για να μάθουμε τελικά ότι ο γάιδαρος δεν πετάει. Το email Χαρδούβελη με τα μέτρα του ενός δις προφανώς και δεν θα ήταν αρκετό, όμως σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν χειρότερο από αυτό που ακολούθησε.

Και γιατί έπρεπε να γίνουν όλα αυτά; Μα φυσικά για την εναλλαγή της εξουσίας, όπως γίνεται πάντα.

Πάθαμε και μάθαμε - ελπίζω.

2 comments:

dimitris said...

Φίλε Δημητρη επειδή το θέμα που επιασες αφορά τα πάντα σε αυτή τη χώρα την ίδια μας
την ύπαρξη και την ύπαρξη αυτής της χώρας όπως καταλαβαίνεις είναι αδύνατη η οποιαδήποτε σοβαρή απάντηση μέσα απο τον περιορισμένο χώρο που προσφέρεται για
σχόλια. Σε αυτή τη χώρα ποτέ και για κανένα κρίσιμο θέμα που αφορά την ζωή των
πολιτών δεν υπάρχει σοβαρός διάλογος για την διαμόρφωση μιας άποψης σε επίπεδο λαού.
Ο λαός είναι πάντα αμέτοχος στις αποφάσεις που τον αφορούν και τις αποφάσεις τις
πέρνει πάντα μια εκλεγμένη μοναρχία. Αυτό όμως δεν εμποδίζει εμας τους πολίτες να
έχουμε μεταξύ μας διάλογο για όλα αυτά. Για περισσότερα λοιπον το mail μου είναι
patsi_dim@yahoo.gr.

Dimitris Andreadis said...

@Dimitris - Ack'ed